Παρασκευή 30 Απριλίου 2010

TRASH

Ένα κυριακάτικο απόγευμα του γενάρη έτυχε να ξαναδώ μια παλιά φίλη με την κόρη της, συνομήλικη της δικής μου. Ενώ τα παιδιά έπαιζαν εμείς μιλήσαμε για πολλά, και κάποια στιγμή ήρθε η κουβέντα στην ανακύκλωση. Ανέφερα το γνωστό γεγονός ότι πολλές φορές τα απορριματοφόρα του δήμου αδειάζουν και τους κάδους της ανακύκλωσης. Αρκετοί πολίτες έχουν διαμαρτυρηθεί κατά καιρούς, εγώ η ίδια είχα απευθυνθεί στην Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης, που υποτίθεται ότι κάνει τη διαλογή, για να πάρω την απάντηση ότι είναι θέμα πολιτικής του δήμου. "Στα σκουπίδια καταλήγουν όλα, ξέρεις", είπε η φίλη μου. Ξαφνιάστηκα και ομολογώ ότι ενοχλήθηκα. "Μα τι λες; Πώς είναι δυνατόν; Και τότε γιατί μας βάζουν να τα μαζεύουμε;" ρώτησα. "Είναι πιλοτικό το πρόγραμμα", μου είπε, "το κάνουν για να ευαισθητοποιηθούν οι πολίτες και να δουν αν θα έχει ανταπόκριση." "Μα αυτό γινόταν στην αρχή", αντέτεινα, "έχουν περάσει δεκαπέντε χρόνια, ακόμη πιλοτικό είναι;" "Πάντως στα σκουπίδια καταλήγουν", επέμεινε. "Πώς το ξέρεις;" θέλησα να μάθω. "Από τη δουλειά μου το έμαθα", απάντησε. Θυμήθηκα ότι εργαζόταν ως καθηγήτρια περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε κάποιο ΙΕΚ ή κάτι παρόμοιο. Ήθελα να ρωτήσω περισσότερα, αλλά την προσοχή μας τράβηξαν εκείνη τη στιγμή τα παιδιά και η συζήτηση διακόπηκε.

Ομολογώ ότι δεν πολυπείσθηκα από την πληροφορία της φίλης. Την κράτησα προς διασταύρωση για επαλήθευση και με τον καιρό την ξέχασα.

Ένα δυο μήνες αργότερα, σε μια φιλική συγκέντρωση, άκουσα κάτι παρόμοιο από μια φίλη της οικοδέσποινας. Μιλώντας ξανά για περιβάλλον και ανακύκλωση, η κοπέλα εκείνη είπε, με αηδιασμένο ύφος, "Παιδιά, ξέρετε ότι τα πλαστικά που βάζουμε στην ανακύκλωση τα στέλνουν στην Κίνα και τα καίνε;". Η έκπληξή μου ήταν μεγάλη. Αδυνατούσα να καταλάβω πώς είναι δυνατόν να συμφέρει περισσότερο να ναυλώσεις καράβι για Κίνα και να τα κάψεις εκεί παρά να τα πετάξεις εδώ στη χωματερή, αν το ζητούμενο ήταν απλώς να τα ξεφορτωθείς. Και ακόμη περισσότερο αδυνατούσα να καταλάβω για ποιο λόγο μπορεί να στήνεις ολόκληρη μηχανή υποτιθέμενης ανακύκλωσης (χωριστά απορριματοφόρα, χωριστοί κάδοι, υπάλληλοι, εργοστάσιο, εκστρατείες ενημέρωσης κοινού) αν τελικά δεν σκόπευες να ανακυκλώσεις. Επέμεινα να μάθω πηγές, η κοπέλα δεν θυμόταν ακριβώς, η συζήτηση τράβηξε σε μάκρος αλλά άκρη δεν βρέθηκε.

Έβαλα αυτήν την πληροφορία στο ίδιο ραφάκι του μυαλού μου, μαζί με την προηγούμενη, και εν καιρώ ξεχάστηκαν αντάμα.

Προχτές ήρθε με το ταχυδρομείο, όπως κάθε τρίμηνο, το περιοδικό "η φύση" της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης. Αγαπώ πολύ αυτό το περιοδικό (όπως και τον "Οιωνό" της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας), γιατί περιέχει σοβαρά και τεκμηριωμένα άρθρα για τη φύση και το περιβάλλον της πατρίδας μας. Διαβάζω λοιπόνστο τεύχος 128, στη σελ. 46, ένα μικρό άρθρο του Νίκου Πέτρου με τίτλο "Λαθρεμπόριο σκουπιδιών" και πέφτω, αν όχι από τα σύννεφα, μια που οι συζητήσεις με είχαν προϊδεάσει, οπωσδήποτε από πολύ ψηλά.

Διαπίστωσα ότι οι πληροφορίες που μου είχαν φανεί εξωφρενικές, ίσως να μην είναι απολύτως ακριβείς, αλλά δεν απέχουν και πάρα πολύ από την πραγματικότητα.

Παραθέτω το άρθρο αυτούσιο, διότι δεν υπάρχει διαθέσιμο online (οι υπογραμμίσεις δικές μου):

"Με την αλλαγή της περιβαλλοντιής νομοθεσίας σε πολλές χώρες της Ευρώπης, αλλά και στις ΗΠΑ, που επιβάλλει την ανακύκλωση κάποιων κατηγοριών απορριμάτων ή την ελεγχόμενη καταστροφή τους, άνθισε ένα νέο είδος λαθρεμπορίου. Η παράνομη εξαγωγή σκουπιδιών σε φτωχές χώρες, με τις κατάλληλες αμοιβές φυσικά.

Το κόστος, για παράδειγμα, της αποτέφρωσης σκουπιδιών στην Ολλανδία είναι τουλάχιστον τετραπλάσιο από την -λαθραία- μεταφορά τους στην Κίνα. σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος, οι ηλεκτρονικές συσκευές που πετάχτηκαν την περασμένη χρονιά έφτασαν μόλις τα δύο με τρία εκατομμύρια τόνους, αντί των πέντε που αναμένονταν. Τα υπόλοιπα μάλλον έφυγαν ...νύχτα για την Ινδονησία, την Ινδία και χώρες της Αφρικής.

Η ίδια αρχή αναφέρει ότι το χαρτί, το πλαστικό και τα κάθε είδους παλιά μέταλλα που φεύγουν από την Ευρώπη αυξήθηκαν δέκα φορές μεταξύ 1995 και 1007, και ότι κάθε χρόνο εξάγονται τουλάχιστον 20 εκατομμύρια κοντέινερ με σκουπίδια, πολλά από αυτά παράνομα. Τον Ιούλιο του 2009 ανακαλύφθηκαν στη Βραζιλία 1.400 τόνοι σκουπιδιών που είχαν σταλεί από τη Βρετανία ως καθαρό πλαστικό για ανακύκλωση, ενώ οι αρχές του Χονγκ Κονγκ υπολιγίζουν ότι φτάνουν εκεί πάνω από 100 κοντέινερ με σκουπίδια την ημέρα (!), κυρίως από ΗΠΑ και Καναδά.
Ένα από τα μεγαλύτερα "κέντρα εξόδου" στην Ευρώπη είναι το λιμάνι του Ρότερνταμ, αν και η Ολλανδία είναι η μόνη χώρα που ελέγχει συστηματικά τις εξαγωγές απορριμμάτων με ηλεκτρονικά προγράμματα, επιθεωρήσεις, ακόμα και ακτινογραφήσεις των ύποπτων εμπορευματοκιβωτίων.

Στις φτωχές χώρες που καταλήγουν, τα ηλεκτρονικά και άλλα απορρίμματα αποσυναρμολογούνται χωρίς κανένα έλεγχο, συνήθως από παιδιά, αν και συχνά περιέχουν τοξικές ή άλλες βλαπτικές ουσίες. Ένα παράδειγμα είναι η διφαινόλη Α, κύριο συστατικό των πολυκαρβομνικών πλαστικών από τα οποία φτιάχνονται τα CD και τα DVD, η οποία τα τελευταία χρόνια ενοχοποιήθηκε για μεγάλο αριθμό προβλημάτων υγείας. Τεράστιες ποσότητες άλλων σκουπιδιών, που στην Ευρώπη επιβάλλεται να ανακυκλωθούν, απλά εγκαταλείπονται στην ύπαιθρο ή καίγονται, γεμίζοντας ρύπους τον αέρα και τα νερά, ενώ συχνά δημιουργούν και αέρια που συνδέονται με το φαινόμενο του θερμοκηπίου."

Δεν ξέρω αν τα υποτιθέμενα ανακυκλούμενα στην Ελλάδα καταλήγουν όντως να ανακυκλωθούν ή παίρνουν κι αυτά το δρόμο για άλλη γη και άλλα μέρη. Ίσως ναι, ίσως όχι. Από τη στιγμή όμως που εξάγουν παράνομα σκουπίδια από την Ολλανδία, θεωρώ αυτονόητο ότι το κάνουν και στην Ελλάδα, πατρίδα της λαμόγιας, λίκνο της αρπαχτής και τροφό μιζαδόρων. Τι, λέτε να αφήσαμε να μας βάλουν τα γυαλιά οι κουτόφραγκοι;

Αλλά δεν είναι εκεί το θέμα βέβαια. Οι έλληνες μπορεί να το κάνουν, μπορεί και όχι - κάποιοι άλλοι όμως πολιτισμένοι κύριοι το κάνουν διαπιστωμένα και ανερυθρίαστα. Κι αφού συνέρχομαι από την έκπληξη, την αηδία και την φρίκη, με κατακλύζει μια αίσθηση ανημπόριας και απόγνωσης.

Θέλω να ξεφύγω από όλο αυτό, θέλω να το αλλάξω, αλλά δεν ξέρω πώς. Αισθάνομαι σαν ένα κύτταρο ενός τεράστιου οργανισμού, αναγκασμένο να εκτελεί την περιορισμένη λειτουργία του σε κάποιο περιφερειακό όργανο, ούτε καν απαραίτητο στο σύνολο, ανίκανο να επηρεάσει αισθητά τη λειτουργία του οργανισμού. Μπορώ να εγκαταλείψω τη θέση μου, αλλά ο οργανισμός θα συνεχίσει να υπάρχει, αναίσθητος, αδιάφορος, χωρίς συνείδηση. Κι εγώ συνεχίζω να υπάρχω επίσης, ένα μικρό, ανήμπορο κύτταρο, προικισμένο με την κατάρα της αυτοσυνείδησης.

Είμαστε Ευρωπαίοι. Δυτικοευρωπαίοι. Ζούμε σε σπίτια χτισμένα από αλβανούς, τα οποία καθαρίζουν βουλγάρες, φράουλες που μαζεύουν πακιστανοί, στέλνουμε μηνύματα με το made in china κινητό μας, ενώ γεωργιανές γεροκομάνε τους γονείς μας και φιλιππινέζες ανατρέφουν τα παιδιά μας, που παίζουν με πλαστικά παιχνίδια κατασκευασμένα στο Hong Kong. Και σαν να μην ήταν αρκετό αυτό, στέλνουμε τώρα και τα σκουπίδια μας να πνίξουν τους βραζιλιάνους, και τα τοξικά μας να δηλητηριάσουν τα παιδιά της Αφρικής.

Με τις υγείες μας.

Με μια πρόχειρη έρευνα βρήκα τα παρακάτω σχετικά άρθρα:

Illegal waste exports to Brazil

EU replete with illegal waste

Where does e-waste end up?

Δευτέρα 26 Απριλίου 2010

Ο προσηλυτισμός στα σχολεία

Άρθρο Ανωνύμου συγγραφέως
-------------------------------------------------------------------------------------------------

«Δεν υπάρχει καμία ανοησία, όσο πρόδηλη κι αν είναι, που να μην μπορεί να εμφυτευτεί μόνιμα στο μυαλό του καθενός, αρκεί να ξεκινήσουμε να εντυπώνουμε πριν τη νεαρή ηλικία των έξι με συνεχή επανάληψη και ύφος βαθιάς κατάνυξης.»


—Arthur Schopenhauer (Άρθουρ Σόπενχάουερ) (1788-1860) Γερμανός Φιλόσοφος

------------------------------------------------------------------------------------------------

Η κάθε επικρατούσα θρησκεία είναι "επικρατούσα", βασιζόμενη στον απόλυτο προσηλυτισμό σε παιδιά ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ και σε ηλικία που δεν έχουν άμυνες απέναντι στις απίστευτες βλακείες που ακούν υπό το κύρος των “διδασκάλων”.
Ποια θρησκευτική πεποίθηση (τι όρος κι αυτός) θα αναπτύξουν τελικά, σχετίζεται ΜΟΝΟ από το θρησκευτικό καθεστώς που επικρατεί στον τόπο που έτυχε να γεννηθούν.
Δεν έχουμε την εντιμότητα να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας ενθαρρύνοντας τα στην λογική σκέψη, αντιθέτως επιτρέπουμε να υποβάλλουν στο παιδικό τους μυαλό την ιδέα του ενδεχομένου αιώνιου βασανισμού τους στις φωτιές της κόλασης αν δεν είναι πρόθυμα ποίμνια και πνευματικοί υπόδουλοι της όποιας θρησκευτικής εξουσίας.
Επιτρέπουμε να περνάει ως “γνώση” στο μυαλό των παιδιών μας, τα γελοία παραμύθια πρωτόγονων και αμόρφωτων φυλών της μέσης ανατολής περί ενός παντογνώστη θεού, που παρ’ ότι εκ των προτέρων γνώριζε τι ακριβώς θα συνέβαινε με τους ανθρώπους, τελικά τους δημιούργησε και μετά θύμωσε επειδή έκαναν αυτό ακριβώς που γνώριζε ότι θα κάνουν και τους καταράστηκε και τους έδιωξε και τους ονόμασε αμαρτωλούς σε ένα βαρύ αμάρτημα που για να τους το συγχωρέσει έπρεπε κάποιος που ονόμασε υιό του, να βασανιστεί και να σταυρωθεί από τους καταραμένους αυτούς αμαρτωλούς.
Επιτρέπουμε να περνάει ως “γνώση” στο μυαλό των παιδιών μας ότι η γη είναι ένα επίπεδο πράγμα που αποτελεί το κέντρο του κόσμου και ότι ο ουρανός είναι “θόλος” στολισμένος με κάποια μικρά φωτεινά πραγματάκια και ότι υπάρχουν κάπου εκεί κάποιοι άγγελοι που παρ’ ότι είναι άϋλοι έχουν κάτι μεγάλες φτερούγες για να μπορούν να πετούν και ενίοτε κρατούν κι ένα φλεγόμενο …σπαθί.
Επιτρέπουμε να περνάει ως “γνώση” ότι κάποτε κάποιος έκανε μια προσευχή και η γη σταμάτησε να γυρίζει προκειμένου να διατηρηθεί η ημέρα όσο οι δικοί του έσφαζαν τους εχθρούς τους και ότι ο άγιος Γεώργιος σκότωσε τον δράκο και έσωσε την βασιλοπούλα.. και αμέτρητες άλλες ηλιθιότητες που μόνο χυδαία και διεστραμμένα μυαλά θα μπορούσαν να επινοήσουν.
Δεν υπάρχει ένα σημείο που θα πρέπει επιτέλους να νοιώσουμε μεγάλη ντροπή ;
Δεν αισθανόμαστε αισχροί και ασυγχώρητοι προδότες απέναντι στην παιδική τους αίσθηση είμαστε ότι πιο έμπιστο και σπουδαίο έχουν;
Πως τα προδίδουμε έτσι αφήνοντας κάθε “πνευματικό” τσαρλατάνο να τα μετατρέπει σε ένα αποχαυνωμένο θρησκευτικό ποίμνιο
Η εμμονή στις θρησκευτικές πεποιθήσεις και αιτιολογήσεις δεν απαιτεί καμία διανοητική προσπάθεια.
Οι αμόρφωτες και απολίτιστες φυλές του Αμαζονίου και της Αφρικής είναι βέβαιοι για τα πνεύματα του δάσους και για τους θεούς που αστράφτουν και βροντούν.
ΟΧΙ βέβαια λόγω ευφυΐας, αλλά λόγω άγνοιας και αμορφωσιάς.
Και οι “μάγοι” των φυλών αυτών, ασκούν επιρροή στους τρομερούς αυτούς θεούς αποκτώντας έτσι κοινωνική θέση, συχνά ισχυρότερη ακόμα κι από αυτήν των φυλάρχων.
Και εμείς οι “ ευφυείς ” σεβόμαστε τους εδώ ρασοφόρους συνάδελφους τους διότι ασκούν επιρροή σε υπερφυσικές δυνάμεις για χάρη μας κι αν δεν το κάνουν, θα καταλήξουμε στα τάρταρα της κόλασης.
Αντίστοιχα με τους πρωτόγονους , η εδώ θρησκευτική εξουσία υπήρξε για χιλιετηρίδες ισχυρότερη των αυτοκρατόρων όπως και εξακολουθεί να είναι σαφώς ισχυρότερη των κυβερνήσεων.
Πως όμως μπορεί ακόμα και σήμερα να το κατορθώνει αυτό;
ΜΟΝΟ ΜΕ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ.
Πριν προλάβουν τα παιδιά να αναπτύξουν λογική και κρίση.
Αν αυτό μοιάζει υπερβολικό σε κάποιους, ας δοκιμάσουν να εξηγήσουν πως τόσοι ισλαμιστές (κάποιοι με αρκετή μόρφωση), ανατινάζονται για να σκοτωθούν μαζί τους κάποιοι άπιστοι γιατί ο Αλλάχ είναι μεγάλος και τους περιμένει με ανοιχτές αγκάλες στον παράδεισο.
Μπορεί στ’ αλήθεια κάποιος να πιστεύει, ότι αυτό δεν έχει να κάνει με τον έλεγχο της δικής τους παιδείας και της “θρησκευτικής τους συνείδησης”;
Το θέμα να είναι ένα εξαιρετικά σοβαρό θέμα και ως τέτοιο θα πρέπει να αντιμετωπιστεί από όλους μας, όχι πια με λόγια αλλά με ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ που θα μπορούν να εγγυηθούν την πραγματική πνευματική υγεία των παιδιών μας, μέσα από την αγάπη τους στην λογική και την ελευθερία της σκέψης.

-----------------------------------------------------

Το κείμενο αυτό αναρτήθηκε στο ιστολόγιο Αόρατη Μελάνη ως σχόλιο στην ανάρτηση "Ελευθερία επιλογής θρησκεύματος", και επειδή το θεώρησα αξιόλογο και αυτάρκες, αποφάσισα να το αναρτήσω ως κανονικό άρθρο, ελπίζοντας ότι ο ανώνυμος συγγραφέας δεν θα έχει αντίρρηση.

Σάββατο 10 Απριλίου 2010

Διαμαρτυρία για να φορολογηθεί η εκκλησία

Η ομάδα πολιτών "Υπογράψτε για να φορολογηθεί και η εκκλησία" με αφορμή το κάλεσμα σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας την Κυριακή 11 Απριλίου στις 12 το μεσημέρι έξω από τις Μητροπόλεις Αθηνών και Θεσσαλονίκης εξέδωσε το παρακάτω κείμενο:



Σήμερα η Ελλάδα συγκλονίζεται από την μεγαλύτερη δημοσιονομική κρίση που έχει γνωρίσει σε καιρό ειρήνης.

Την ώρα αυτή η πνευματική ηγεσία της Εκκλησίας περιχαρακώνεται γύρω από τη διατήρηση των κεκτημένων της, ασκώντας ασφυκτική πολιτική πίεση προς όλες τις κοινοβουλευτικές παρατάξεις.

Την ώρα αυτή η κυβέρνηση υπαναχωρεί από τις εξαγγελίες της για συμμετοχή όλων, ανάλογα με τις δυνάμεις τους, στην αντιμετώπιση της κρίσης:
• Υλοποιεί όλες σχεδόν τις εξαγγελθείσες περικοπές και τα τεκμήρια για τους ιδιώτες,
• Ο φόρος επί των εισοδημάτων της Εκκλησίας από ακίνητα, εξαγγέλθηκε 20% και κατέληξε στο νομοσχέδιο ουσιαστικά σε 10%.
• Ο φόρος δωρεάς ακινήτων στην Εκκλησία εξαγγέλθηκε 5% και κατέληξε 0,5%.
• Ο φόρος δωρεάς χρημάτων στην Εκκλησία εξαγγέλθηκε 10% και κατέληξε 0,5%.

ΟΜΩΣ

Η Εκκλησία είναι ο τελευταίος τσιφλικάς στην Ελλάδα:
• Έχει στην κυριότητά της 1.300.000 στρέμματα γης.
• Μερικές χιλιάδες αστικά ακίνητα.
• Περίπου 9.000.000 μετοχές της Εθνικής Τράπεζας και μετοχές στην Τράπεζα Πειραιώς και στην Τράπεζα της Ελλάδος.
• Ξενοδοχεία και χώρους διασκέδασης και εστίασης.
• Η οικονομική λειτουργία της Εκκλησίας κρύβεται σε 10.000 περίπου νομικά πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου αλλά και σε εταιρείες.
• Τελευταία ανακαλύφθηκαν και οι μη Κυβερνητικές Οργανώσεις.

Το Κράτος πληρώνει στην Εκκλησία 268.000.000 ευρώ ετησίως για μισθοδοσία και συντάξεις ιερέων.

Η Εκκλησία έχει μερίδιο ευθύνης στη δημοσιονομική κρίση με:
• Την ένταξη της μισθοδοσίας και της συνταξιοδότησης των κληρικών στον κρατικό προϋπολογισμό,
• Τις ετήσιες κρατικές επιχορηγήσεις των Μονών του Αγίου Όρους,
• Την κρατική αναγνώριση των οθωμανικών τίτλων κατοχής ως τίτλων κυριότητας εκκλησιαστικών ακινήτων,
• Την εμπλοκή κληρικών σε σκάνδαλα διαπλοκής με φορείς κρατικής εξουσίας, κυβερνητικούς και δικαστικούς,
• Την αδιαφανή διακίνηση κονδυλίων μέσω μη κυβερνητικών εκκλησιαστικών οργανώσεων

ΓΙ ΑΥΤΟ ΠΡΕΠΕΙ
• Να γίνει καταγραφή και έλεγχος του τρόπου κτήσης της ακίνητης περιουσίας της Εκκλησίας και όλων των εκκλησιαστικών φορέων που λειτουργούν ως ΝΠΔΔ.
• Να επιβληθεί πόθεν έσχες στους ιεράρχες.
• Η Εκκλησία της Ελλάδας να φορολογηθεί για τα εισοδήματά της, όπως όλα τα Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου που επιδιώκουν μη κερδοσκοπικό σκοπό.
• Να θεσπιστεί ειδικός εκκλησιαστικός φόρος που θα βαρύνει μόνο τους πιστούς κάθε Θρησκείας και θα αποδίδεται στην αντίστοιχη θρησκευτική ή εκκλησιαστική οργάνωση
• Να αποτελέσει ο φόρος αυτός την μοναδική πηγή μισθοδοσίας των κληρικών

Η ομάδα πολιτών «ΥΠΟΓΡΑΨΤΕ ΝΑ ΦΟΡΟΛΟΓΗΘΕΙ ΚΑΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ»

Υπογράψτε εδώ: http://www.petitiononline.com/taxchu



Το κείμενο έχει αναρτηθεί στον πίνακα συζητήσεων της ομάδας στο facebook καθώς και στο ιστολόγιο Αθεΐα, και η αναπαραγωγή του είναι ελεύθερη.

Δευτέρα 5 Απριλίου 2010

Ο ΦΑΝΤΗΣ, ΤΟ ΡΕΤΣΙΝΟΛΑΔΟ ΚΑΙ Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ



Πρόσφατα τελείωσα την ανάγνωση του βιβλίου «Μετρώντας τον άχρονο χρόνο (υπότιτλος: Ο χρόνος στην αστρονομία)», εκδόσεις Δίαυλος 1994, των Στράτου Θεοδοσίου και Μάνου Δανέζη, επίκουρων καθηγητών αστροφυσικής του πανεπιστημίου Αθηνών.


Ήδη το ανούσιο και μάλλον ανόητο (για τα δικά μου γούστα βεβαίως) λογοπαίγνιο του τίτλου δεν προδιαθέτει ακριβώς θετικά. Στην τρίτη σελίδα βλέπουμε ένα απόσπασμα από το «Φάουστ» του Γκαίτε:


«Αχ, σπούδασα φιλοσοφία

και νομική και γιατρική

Κι αλί μου και αστρονομία

με κόπο και μ’ επιμονή

Και να ’μαι εδώ, με τόσα φώτα,

εγώ μωρός όσο και πρώτα!»*



..το οποίο αν μη τι άλλο δείχνει κάποια αυτογνωσία από μέρους των συγγραφέων, μια και στην πορεία της ανάγνωσης τείνω να πεισθώ ότι βρίσκει άριστη εφαρμογή στους ίδιους.


1. Έλα στο θείο


Προχωρούμε σε μια εισαγωγή όπου γίνεται αναδρομή στην εξέλιξη της έννοιας του χρόνου στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Όλα καλά, μέχρι που φτάνω στην τελευταία παράγραφο:


«Τι είναι λοιπόν επιτέλους ο χρόνος; Ασφαλώς η σύγχρονη επιστήμη και διανόηση δεν έχουν πει την τελευταία τους λέξη. Τελευταία λέξη όμως δεν υπάρχει όταν προσπαθούμε να προσεγγίσουμε τον Θεό χρησιμοποιώντας τα μοναδικά θεϊκά στοιχεία μας: την ψυχή και τον νου μας.» (σελ. 26, η υπογράμμιση του μαγαζιού).


Η φρασούλα αυτή έσκασε σαν κουβάς κρύο νερό στο σβέρκο μου. Τον θεό; Ποιον θεό παιδιά; Για το χρόνο δεν μιλούσαμε; Πώς ξεφύτρωσε έτσι ξαφνικά ο οξαποδώ μέσα στη μέση; Και η ψυχή; Τι ακριβώς σημαίνει η λέξη αυτή; Και ο νους από πού και ως πού είναι «θεϊκό στοιχείο»; Τι σχέση έχουν οι νοητικές διεργασίες με τον «θεό»; Ποιο εγχειρίδιο νευροφυσιολογίας τα λέει αυτά; Από πότε οι αστροφυσικοί καταγίνονται με θεολογία και ψυχολογία, και τι δουλειά έχουν αυτά με τη μέτρηση του χρόνου;


Ή αλλιώς, τι σχέση έχει ο φάντης με το ρετσινόλαδο;


2. Δύση και χριστιανισμός


Προχωράμε παρακάτω. Το επόμενο κεφάλαιο ξεκινά με ιστορική αναδρομή των μεθόδων υπολογισμού του χρόνου. Γίνεται αναφορά, μεταξύ άλλων, στην χρήση των φάσεων της σελήνης, και παρατηρείται ότι «…η επίδραση των σεληνιακών φάσεων στη διαμόρφωση του δυτικού ημερολογίου φτάνει μέχρι τις ημέρες μας, εφόσον, όπως γνωρίζουμε, το χριστιανικό Πάσχα συνεχίζει να είναι μια κινητή γιορτή…» (σελ.28).


Ώπα; Από πότε το χριστιανικό πάσχα αποτελεί ορόσημο στο δυτικό ημερολόγιο; Όπου «δυτικό» υποθέτω ότι εννοεί το γρηγοριανό, το οποίο με τη σειρά του βασίστηκε στο ιουλιανό, με τις διορθώσεις που έχουν γίνει για να προσαρμοστεί στα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα. Το ημερολόγιο αυτό το εμπνεύστηκε και το καθιέρωσε ο διόλου χριστιανός Ιούλιος Καίσαρ και έχει αριθμημένα έτη, μήνες και ημέρες., καθώς και εβδομάδες διαδέχονται η μία την άλλη ακατάπαυστα.


Οι εορτές των διαφόρων θρησκειών δεν αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του ημερολογίου με την ίδια έννοια που αποτελεί τμήμα του ο μήνας φεβρουάριος, φερ’ ειπείν. Οι ημερομηνίες των θρησκευτικών εορτών υπολογίζονται από τους λειτουργούς της αντίστοιχης θρησκείας και ανακοινώνονται στους πιστούς, τους οποίους και αφορούν – δεν αφορούν όλους τους ανθρώπους που μεταχειρίζονται το ημερολόγιο αυτό. Οι φάσεις της σελήνης, λοιπόν, επηρεάζουν το χριστιανικό πάσχα (και το εβραϊκό επίσης, και το ραμαζάνι, κι αναρωτιέται κανείς μια που τα πιάσαμε γιατί δεν αναφέρονται κι αυτά), δεν επηρεάζουν όμως το σύγχρονο «δυτικό» ημερολόγιο (άλλος αδόκιμος όρος, αλλά άσ’ το να πέσει κάτω).


Μπορεί η χριστιανική εκκλησία να έπαιξε ρόλο στη διαμόρφωση και στην καθιέρωση του ημερολογίου που χρησιμοποιείται σήμερα στον "δυτικό" κόσμο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το εορτολόγιό της αποτελεί τμήμα του ημερολογίου, ούτε ότι το ημερολόγιο προορίζεται προς χρήση μόνον από χριστιανούς.


Μικρό το ολίσθημα, θα μου πείτε, άλλωστε ο «δυτικός» κόσμος είναι κατ’ εξοχήν χριστιανικός, άλλωστε οι μουσουλμάνοι έχουν άλλο ημερολόγιο, και τα λοιπά. Πάμε πάσο και προχωράμε (κάπως μυγιασμένοι με όλ’ αυτά, είν’ αλήθεια).


3. Το μυστήριο του επτά


Στα πλαίσια της αναδρομής που λέγαμε, μας πληροφορούν ότι «Από αρχαιοτάτων χρόνων, χρησιμοποιήθηκε ως μονάδα χρόνου μικρής διάρκειας η επταήμερη εβδομάδα. Η ονομασία των ημερών της επίκοιλλε από λαό σε λαό και από εποχή σε εποχή, ο αριθμός τους όμως παρέμενε σταθερός, εφόσον σ ‘αυτόν, όπως θα δούμε στη συνέχεια, αποδιδόταν μια ιδιάζουσα μυστηριακή, ιερατική και συμβολική σημασία» (σελ.31).


Η παραπάνω δήλωση, αν και τυπικά σωστή, στην πραγματικότητα είναι παραπλανητική. Προφανώς η διάρκεια της επταήμερης εβδομάδας (τι πλεονασμός, αλήθεια!) υπήρξε πάντα σταθερή: από τη στιγμή που ορίζουμε μια μονάδα διάρκειας επτά ημερών και την ονομάζουμε εβδομάδα, η μονάδα αυτή θα έχει πάντα επτά ημέρες, διότι αν αίφνης μειώσουμε τις μέρες σε έξι, θα πρέπει να την λέμε εκτομάδα. Πρόκειται για ταυτολογία.


Ωστόσο λέγοντας ότι ο αριθμός των ημερών της εβδομάδας παρέμεινε σταθερός, δημιουργείται (εσκεμμένα ή όχι) η εσφαλμένη εντύπωση ότι ο αριθμός των ημερών των μικρής διάρκειας μονάδων μέτρησης χρόνου υπήρξε πάντα σταθερός – πράγμα που δεν ισχύει. Μια οποιαδήποτε εγκυκλοπαίδεια (όπως η Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια του Δρανδάκη που συμβουλεύτηκα εγώ, και την οποία συμπεριλαμβάνουν οι συγγραφείς και στη βιβλιογραφία τους) αρκεί για να πληροφορηθούμε ότι η διάρκεια των εν λόγω μικρών μονάδων χρόνου κυμαίνεται από 5 έως 10 ημέρες, σε διάφορους λαούς και σε διάφορες εποχές. Μέχρι και σήμερα σε ορισμένα μέρη της Αφρικής χρησιμοποιείται «εβδομάδα» των πέντε ημερών.


Γιατί όμως οι συγγραφείς αφήνουν αυτό το κενό στη διατύπωσή τους;


Ίσως η απάντηση βρίσκεται στο δεύτερο σκέλος της πρότασης, εκείνο που μιλάει για την «ιδιάζουσα μυστηριακή, ιερατική και συμβολική σημασία» του αριθμού επτά. Οι συγγραφείς αφιερώνουν ολόκληρο υποκεφάλαιο στην «επταδική δοξασία», όπως την ονομάζουν, με αναφορές σε θρησκειολογίες, στον αποκρυφισμό, στην αλχημεία, στη λαογραφία, ακόμα και στην ανατομία! Επεκτείνονται στο θέμα αυτό σε βαθμό εξωφρενικό (θυμηθείτε ότι πρόκειται για ένα βιβλίο που αφορά τη μέτρηση του χρόνου και ότι οι συγγραφείς είναι αστροφυσικοί) και ο τρόπος που γράφουν αφήνει την εντύπωση ότι προσπαθούν όχι τόσο να ερμηνεύσουν την εμμονή των αρχαίων λαών με τον αριθμό επτά, όσο να την δικαιολογήσουν – να μας πείσουν δηλαδή ότι το επτά έχει όντως κάποια «ιδιάζουσα» σημασία. Αν είναι ποτέ δυνατόν.


Ακόμη πιο ενοχλητικό είναι ότι δεν κάνουν καμμία αναφορά στο γεγονός ότι το 7 είναι το ένα τέταρτο του 28, δηλαδή το ένα τέταρτο του σεληνιακού κύκλου, και ότι κατά πάσα πιθανότητα αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αποδόθηκαν από αρχαιοτάτων χρόνων «μαγικές και μυστηριακές» ιδιότητες στον αριθμό επτά. Οι λαοί που πρώτοι απέδωσαν τέτοια σημασία στο επτά (Ασσύριοι και Χαλδαίοι, από τους οποίους αργότερα άντλησαν πολιτισμικά στοιχεία οι Εβραίοι, πολλά από τα οποία μεταδόθηκαν και στη χριστιανική κουλτούρα) ακολουθούσαν σεληνιακό ημερολόγιο, και ήταν εύλογο να επηρεαστούν οι παραδόσεις τους από το γεγονός αυτό.


Αλλά στους αστροφυσικούς μας δεν αρέσει η εκδοχή ότι μάλλον ήταν οι φάσεις της σελήνης που καθόρισαν το επτά. Προτιμούν την εκδοχή ότι το επτά είχε από μόνο του μια «ιδιάζουσα» σημασία η οποία δεν του αποδόθηκε από τους αρχαίους λαούς αλλά ανακαλύφθηκε από εκείνους (προσέξτε την τεράστια ιδεολογική διαφορά στην προσέγγιση αυτή). Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται στο παρακάτω απόσπασμα (καθώς και σε όλο το υποκεφάλαιο): «Όλες οι αρχαίες θρησκείες, πολυθεϊστικές και μονοθεϊστικές, αναζήτησαν ένα ιδιαίτερο νόημα στον αριθμό 7 και επισήμαναν την ιδιάζουσα σχέση του με τη λειτουργία της δημιουργίας (υπογράμμιση δική μου και πάλι).


Ώπα! Τώρα όλα ξεκαθαρίζουν! Οι αρχαίες θρησκείες επισήμαναν την ιδιάζουσα σχέση του επτά με τη δημιουργία, δεν προσέδωσαν στον αριθμό τη σημασία του! Οι συγγραφείς μας πιστεύουν ότι υφίσταται μια «δημιουργία» του κόσμου και ότι υπάρχει κάποιο σχέδιο στη «δημιουργία», σχέδιο που περιλαμβάνει τον αριθμό επτά (κι εδώ αναπόφευκτα δημιουργείται ο συνειρμός με την παλαιά διαθήκη και του μύθου περί της επταήμερης «δημιουργίας του κόσμου»), και ότι γι’ αυτό το λόγο το επτά απέκτησε σημασία, γι’ αυτό το λόγο ο κύκλος της σελήνης είναι πολλαπλάσιο του επτά. Δηλαδή, η εγγενής μυστηριακή αξία του επτά είχε σαν συνέπεια η εβδομάδα να έχει επτά μέρες και όχι το αντίστροφο.


Δείτε κι αυτό το ωραίο:

«Οι ανατολικοί λαοί, και ιδιαίτερα οι Ασσύριοι και οι Χαλδαίοι, θεωρούσαν ότι εξωτερίκευε υπερφυσικές και θεϊκές δυνάμεις εφόσον εκπροσωπούσε τις επτά κορυφαίες θεότητές τους.» Δεν επινόησαν οι Ασσύριοι της θεότητες, δεν καθόρισαν αυθαίρετα τον αριθμό τους, όχι: οι επτά θεότητες ήταν δεδομένες, επιβεβλημένες από κάποια ανώτερη δύναμη, και μια που ήταν δεδομένες το εύλογο συμπέρασμα των Ασσύριων ήταν ότι το επτά εξωτερικεύει θεϊκές δυνάμεις. Λαμπρό επιστημονικό συμπέρασμα.

Και συνεχίζει έτσι επί 11 σελίδες.


Όπως αντιλαμβάνεστε, έχω ήδη τσιτώσει και είμαι σε επιφυλακή για τυχόν άλλα ολισθήματα, ενδέχεται λοιπόν από εδώ και πέρα να είμαι περισσότερο αυστηρή από όσο πρέπει.


4. Ημέρα ή μέρα;


Περνάμε λοιπόν στη μελέτη των συστημάτων χρόνου. Στο υποκεφάλαιο περί μυθολογίας της ημέρας μαθαίνουμε, προς μεγάλη μας έκπληξη, ότι «σήμερα ημέρα ονομάζουμε το ημερονύκτιο, το εικοσιτετράωρο, ενώ μέρα – σε αντίθεση με τη νύχτα – ονομάζεται ο χρόνος κατά τον οποίο ο Ήλιος παραμένει πάνω από τον ορίζοντα.»


Αναρωτιέμαι, όντως ονομάζουμε «ημέρα» ένα πράγμα και «μέρα» ένα άλλο; Δεν ξέρω για εσάς, εγώ πάντως μέχρι τώρα νόμιζα ότι «μέρα» ήταν απλώς μια πιο καθημερινή εκδοχή της λέξης «ημέρα». Για να βεβαιωθώ, έπιασα τα λεξικά μου: ο κύριος Μπαμπινιώτης συμφωνεί μαζί μου, το ίδιο και οι λεξικογράφοι της Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. Ποιους λοιπόν περιλαμβάνει αυτό το πρώτο πρόσωπο πληθυντικού στη φράση «ημέρα ονομάζουμε το ημερονύκτιο»; Εμάς τους νεοέλληνες; Προφανώς όχι. Εμάς τους αστροφυσικούς; Μα αν είναι έτσι, θα έπρεπε να μας λένε «Στην αστροφυσική, ημέρα ονομάζεται το ημερονύκτιο», ώστε να είναι σαφείς. Έτσι όπως το διατυπώνουν είναι απλά λάθος.


Άσε που δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι στην αστροφυσική χρησιμοποιείται αυτή η διατύπωση, αλλά δεν ξέρω και πώς να το διαπιστώσω. Αν περνάει κανένας αστροφυσικός από εδώ, ίσως μπορεί να μας διαφωτίσει επ’ αυτού.


Αμέσως μετά έρχεται ο ορισμός της ημέρας (ή μέρας, για μένα το ίδιο είναι) και του αστρικού και του ηλιακού χρόνου. Επιτέλους κάτι κατανοητό! Σαφείς διατυπώσεις, ξεκάθαροι ορισμοί. Οι άνθρωποι βρίσκονται πλέον στα χωράφια τους, και μακάρι να μην είχαν φύγει ποτέ από εκεί.


Το ύφος του κειμένου, ωστόσο, ενώ προηγουμένως ήταν γλαφυρό μέχρις υπερβολής, ξαφνικά γίνεται στεγνό, σχεδόν στρυφνό, γεμάτο μαθηματικά σύμβολα και ορολογία που δεν εξηγείται πάντοτε με τρόπο απλό και ξεκάθαρο. Θυμίζει έντονα σχολικό βιβλίο ή ακόμα χειρότερα, σημειώσεις του πανεπιστημίου – και ίσως να είναι ακριβώς αυτό. Σηκώνει πολλή βελτίωση, διότι άλλο είναι να γράφεις φοιτητικό εγχειρίδιο, και άλλο εκλαϊκευμένη επιστήμη: χρειάζεται μεγάλη προσοχή ώστε να γίνει το κείμενο εύληπτο και κατανοητό για το ευρύ κοινό.


Αλλά δεν παραπονιέμαι: τουλάχιστον τα όσα γράφονται μοιάζουν σωστά (είναι άραγε; δεν έχω τρόπο να το ελέγξω, εμπιστεύομαι τους συγγραφείς και την ειδημοσύνη τους, με ελαφρώς κρύα καρδιά, ομολογώ).


5. Ψάρια και ισημερίες


Στο κεφάλαιο περί εποχών του έτους γίνεται λόγος για τη μετάπτωση των ισημεριών. Μαθαίνουμε λοιπόν ότι «η εαρινή ισημερία μετακινείται προς τα «πίσω» κατά μήκος των ζωδιακών συμβόλων, με τον ρυθμό ενός περίπου ζωδίου κάθε 2000 χρόνια. Δύο χιλιάδες χρόνια μετά τη στιγμή που οι Βαβυλώνιοι καθόρισαν την εαρινή ισημερία στο ζώδιο του Κριού, αυτή συνέβαινε όταν ο Ήλιος προσέγγιζε το ζώδιο των ιχθύων. Το γεγονός συνέπεσε περίπου με τη γέννηση του Σωτήρα Χριστού, και είναι πολύ πιθανόν να οφείλεται σ’ αυτό το ότι ένα από τα πρώτα σύμβολα του Χριστιανισμού ήταν ο ΙΧΘΥΣ, που σημαίνει Ιησούς Χριστός Θεού Υιος Σωτήρ.» (σελ.87). Να και το τακτικό μας κήρυγμα, γιατί πολλές σελίδες πέρασαν χωρίς αυτό και είχαμε πάθει ένα σύνδρομο στέρησης.


Πρώτα απ’ όλα να παρατηρήσω ότι το «περίπου» αυτό δεν τους ενοχλεί καθόλου. Κοτζάμ δημιουργός του κόσμου πώς άφησε να συμπέσει η γέννηση του Σωτήρα στο περίπου με τη μετάπτωση της ισημερίας; Πώς και δεν τα κανόνισε ακριβώς; Τηλεφώνησε για κράτηση και ήταν όλα κλεισμένα;


Αφήνουμε όμως αυτήν την ασήμαντη λεπτομέρεια και ερχόμαστε να αναλογιστούμε πρώτον, πώς ξέρουν ότι όντως γεννήθηκε ο Ιησούς (γιατί μπορούμε ασφαλώς να υποθέσουμε ότι αυτόν εννοούν όταν λένε Σωτήρας Χριστός) και δεύτερον γιατί τον αποκαλούν Σωτήρα Χριστό σε ένα βιβλίο που δεν είναι ούτε θεολογικό ούτε κατηχητικό (τον Μωάμεθ δεν είδα πουθενά στο κείμενό τους να τον αποκαλούν Προφήτη ούτε Απόστολο του Θεού, όπως τον αναφέρει το Κοράνιο, ούτε με καμμία από τις άλλες προσφωνήσεις του).


Όσο για τον συμβολισμό με το ψάρι, η σύνδεσή του με την μετάπτωση των ισημεριών σε μένα μοιάζει μάλλον απίθανη και ότι «πολύ πιθανή». Ο Ιησούς και οι μαθητές του μιλούσαν αραμαϊκά, όχι ελληνικά, χλωμό λοιπόν το βρίσκω να έγινε η συσχέτιση με το ελληνικό αρκτικόλεξο. Αυτό θα πρέπει να συνέβη αργότερα, μεταξύ ελληνόφωνων χριστιανών, κατά πάσα πιθανότητα στη Ρώμη, όταν η μετάπτωση της ισημερίας αποτελούσε μακρινό παρελθόν, και σε ένα περιβάλλον όπου αμφιβάλλω ότι η αστρονομία (ή αστρολογία, το ίδιο ήταν τότε) ήταν τόσο διαδεδομένη ώστε να παίξει ρόλο στην επιλογή των συμβόλων.


Μαθαίνω από την Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια ότι η πρώτη γνωστή αναπαράσταση του ιχθύος σε χριστιανικό σύμβολο βρέθηκε στο Βατικανό (για δες σύμπτωση), στη σαρκοφάγο της Livia Primitiva, που τοποθετείται στην εποχή των Αντωνίνων (δε μας λένε ακριβώς πότε). Ο πρώτος των Αντωνίνων, ο Αντωνίνος Πίος, ανέβηκε στο θρόνο το 138 μ.Χ., μιλάμε δηλαδή για έναν αιώνα και βάλε μετά τον υποτιθέμενο θάνατο του υποτιθέμενου σωτήρα.


Η επιλογή του ψαριού ως χριστιανικού συμβόλου είναι λογικό να συνδέεται με το γνωστό ελληνόφωνο ακρωνύμιο, αλλά δεν βλέπω από πώς να τεκμηριωθεί σύνδεσή της με τον αστερισμό των ιχθύων και τη μετάπτωση των ισημεριών. Ίσως μπορεί να ειπωθεί κάτι σαν «υπάρχει η άποψη ότι…» ή «ενδεχομένως…» αλλά όχι και «πολύ πιθανόν».


Σιγά τη διαφορά, θα μου πεις, το παρακάνεις, τα ψειρίζεις υπερβολικά, μετράς πιθανότητες με το υποδεκάμετρο, άσε τους ανθρώπους να εκφραστούν! Μα τους αφήνω, σάματις μπορώ να κάνω κι αλλιώς; Απλώς θέλω να εκφραστώ κι εγώ, στο μέτρο που μπορώ.


6. Εμείς κι εμείς


Δύο σελίδες παρακάτω, πιάνω πάλι ένα ελαφρό, αδιόρατο ολίσθημα: «Στη θρησκεία μας, το θερινό ηλιοστάσιο συμπίπτει με τον θρησκευτικό εορτασμό της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή.» (σελ.89)


Στη θρησκεία μας; Τη θρησκεια τίνος; Μήπως των συγγραφέων; Μας δήλωσαν ποτέ το θρήσκευμά τους; (όχι πως δεν το καταλάβαμε, αλλά λέμε τώρα…) Μήπως των αναγνωστών; Μα πως ξέρουν ότι ανήκουμε όλοι στο ίδιο θρήσκευμα; Ή μήπως το βιβλίο μοιράζεται μόνο σε όσους πάνε στη λειτουργία της κυριακής;


Ξέρω, φυσικά και ξέρω, όπως ξέρετε κι εσείς: μιλάνε για τη «θρησκεία των ελλήνων». Διότι φυσικά, όλοι οι έλληνες είμαστε χριστιανοί ορθόδοξοι – πώς, δεν το ξέρατε; Μουσουλμάνοι δεν υπάρχουν, περίπου όπως δεν υπάρχουν ομοφυλόφιλοι στο Ιράν – αλλά και αν υπάρχουν, μάλλον δεν είναι ακριβώς έλληνες, τι λέτε;


Μα πάλι υστεριάζεις, θα μου πείτε, μήπως δεν είναι η ορθοδοξία η επικρατούσα θρησκεία; Ω ναι, είναι, εμφανώς είναι, το λέει και το σύνταγμα της χώρας, άρα θέλουμε δεν θέλουμε ήταν, είναι και θα είναι. Σε βαθμό τέτοιο, ώστε δυο καθηγητές αστροφυσικής (έστω, επίκουροι καθηγητές!) σε ένα βιβλίο για τη μέτρηση του χρόνου να αισθάνονται πολύ φυσικό να μιλούν για την «θρησκεία μας» χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις και όχι για «τον ορθόδοξο χριστιανισμό».


Κατόπιν όλων των παραπάνω, δεν είναι ίσως παράξενο που ένιωσα την ανάγκη να διαγράψω με ένα μολύβι την τελευταία λέξη του τίτλου του τελευταίου κεφαλαίου: «Πέρα από τα σύνορα της ανθρώπινης λογικής» (σελ. 160) και να τον μετατρέψω σε «Πέρα από τα σύνορα της ανθρώπινης γνώσης».


Γιατί η γνώση μας μπορεί να έχει όρια αυτή τη στιγμή, και σίγουρα υπάρχουν πολλά πράγματα έξω από τα όριά της. Όμως τα όρια αυτά διευρύνονται διαρκώς, με τη χρήση της παρατήρησης, του πειράματος και της εξαγωγής λογικών συμπερασμάτων. Δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να υποθέσουμε ότι η λογική έχει όρια – εκτός από τα τεχνητά όρια που θέλει να της επιβάλει η πανταχού παρούσα, ώσπερ μαϊδανός, πίστη στο μεταφυσικό.


Εν κατακλείδι…


Πείτε με υπερβολική, αλλά έχω τη γνώμη ότι τα μεταφυσικά-θρησκευτικά στοιχεία ουδεμία σχέση έχουν σε ένα βιβλίο γραμμένο από αστροφυσικούς με θέμα τη μέτρηση του χρόνου και με υπότιτλο «ο χρόνος στην αστρονομία». Ας είναι ειλικρινείς και ας το πούνε «ο χρόνος στην αστρονομία, τη θρησκεία και τη μυθολογία» και να ξέρουμε τι αγοράζουμε.


Προσοχή: δεν λέω να μην έχουν θρησκευτική πίστη οι επιστήμονες. Λέω απλά να μην την ανακατεύουν στο αντικείμενο της επιστήμης τους, να μην μπλέκουν το φάντη με το ρετσινόλαδο. Οι αστροφυσικοί μπορούν ελεύθερα να πιστεύουν ότι το big bang προκλήθηκε από ένα ιπτάμενο μακαρονοτέρας, αρκεί να μην το γράψουν αυτό στο εγχειρίδιο κοσμολογίας τους.


Και με ενοχλεί το γεγονός ότι γεμίζουν από μεταφυσικές αναφορές το βιβλίο αυτό που είναι «εκλαϊκευμένο» και άρα δεν θα υποστεί τόσο αυστηρή κριτική, ενώ βεβαίως δεν θα τολμούσαν να το κάνουν σε ένα πανεπιστημιακό εγχειρίδιο. Οι ίδιοι κανόνες που διέπουν την «υψηλή» αστροφυσική οφείλουν να διέπουν και την «απλουστευμένη» που προορίζεται για κατανάλωση από τους αμύητους. Μη σας πω ότι εδώ οφείλουν να είναι ακόμη πιο προσεκτικοί, γιατί ο ομότιμος επιστήμονας είναι σε θέση να εντοπίσει την κουτσουκέλα, ενώ ο μέσος αναγνώστης ίσως να μην είναι.


Ας δώσουμε παρακαλώ τα του Καίσαρος τω Καίσαρι, το φάντη στην τράπουλα και το ρετσινόλαδο στο φαρμακείο.


Ευχαριστώ.


* ειρήσθω εν παρόδω, οι εκδότες του βιβλίου δεν θεώρησαν αναγκαίο να μας πληροφορήσουν για την πηγή του αποσπάσματος του Γκαίτε (μεταφραστής, εκδόσεις και άλλα τέτοια επουσιώδη).


Παράρτημα


Το βιβλίο περιέχει και διάφορα άλλα, μικρότερης εμβέλειας και διαφορετικής θεματολογίας γκρίζα σημεία.


Διαβάζουμε λόγου χάρη για το μνημείο του Ανδρόνικου του Κυρρήστου, τους γνωστούς μας «Αέρηδες» της Πλάκας, ότι «οι Τούρκοι κατακτητές είχαν μετατρέψει το υπέροχο αυτό μνημείο σε τεκέ των δερβίσηδων» (σελ. 106) και αναρωτιόμαστε, και λοιπόν; Τι σημασία έχει αυτό; Να μας αναφέρουν την ιστορία και τη σημασία του μνημείου σε ό,τι αυτή αφορά τη μέτρηση του χρόνου (τα ηλιακά ρολόγια που έφερε κλπ.) το καταλαβαίνω. Να μας ενημερώσουν ότι για ένα διάστημα ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως ισλαμικό μοναστήρι, πώς μας αφορά; Η εντύπωση που μου δημιουργείται είναι ότι θέλουν να μας πουν πως οι «άξεστοι κατακτητές» καταπάτησαν το μνημείο και το χρησιμοποίησαν ανάρμοστα, αγνοώντας τη μεγάλη αξία του, ενώ δεν προκύπτει κάτι τέτοιο από τη χρήση του σαν μοναστήρι.Αφήστε που η χρήση της λέξεως "τεκές", αν και ακριβής διότι "τεκές" σημαίνει ακριβώς ισλαμικό μοναστήρι, δημιουργεί σύγχιση με τη μετέπειτα σημασία της λέξεως "τεκές" στα νέα ελληνικά, που σημαίνει "χαμαιτυπείο, καταγώγιο" και δημιουργεί άσχημη εντύπωση.


Αλλά μπορεί και να τους αδικώ εδώ και να ήθελαν απλώς να ολοκληρώσουν την ιστορική αναφορά με όλα τα στοιχεία, ακόμη και άσχετα με το θέμα.


Στα κεφάλαια περί γνωμονικής και περί ηλιακών ρολογιών η αναφορά στους Έλληνες είναι δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με την πραγματική συνεισφορά τους στους τομείς αυτούς. Ενώ αναφέρουν ότι η πατρότητα της γνωμονικής αποδίδεται στους Κινέζους και ότι οι Άραβες αστρονόμοι ασχολήθηκαν πολύ με τα ηλιακά ρολόγια, τους αφιερώνουν μόνο μια σύντομη παράγραφο.


Στο κεφάλαιο περί βιορυθμών οι συγγραφείς βεβαιώνουν ότι «η επιστήμη έχει αποδείξει την εναρμόνιση ορισμένων βασικών ανθρώπινων λειτουργιών, όπως η περίοδος της γυναικείας γονιμότητας, με τον σεληνιακό κύκλο των 28 ημερών» (σελ.158) και ότι «εκτός του συνηθισμένου βιολογικού ρολογιού, που προσαρμόζεται στα μικρής διάρκειας ουράνια φαινόμενα, υπάρχει κι ένα δεύτερο που λειτουργεί ακατάπαυστα σε μια συνεχή και αμετάβλητη εικοσιτετράωρη βάση» (σελ.159) πράγματα για τα οποία δεν είμαι διόλου σίγουρη (δεν θυμάμαι να τα έχω διαβάσει αλλού, δεν ξέρω ποιες έρευνες ήταν αυτές που απέδειξαν κάτι τέτοιο, θυμάμαι να διαβάζω κάπου για τον ημερήσιο βιορυθμό ότι είναι 25ωρος και όχι 24ωρος, πράγμα που διαπιστώθηκε από μελέτες σε εθελοντές που έζησαν για ένα διάστημα σε χώρο με τεχνητό φως και χωρίς ρολόγια) και δεν ξέρω αν μπορώ να βασιστώ στις δηλώσεις τους, ιδίως όταν κοιτάζω τη βιβλιογραφία τους και δεν βλέπω κανένα σύγγραμμα με θέμα τους βιορυθμούς ή κάτι έστω και αορίστως συναφές.


Αλλά όλα αυτά, βεβαίως, είναι ψιλά γράμματα, απλές απορίες και αμφιβολίες μιας αναγνώστριας με μέτρια κατάρτιση και αυξημένη δυσπιστία.

Πέμπτη 1 Απριλίου 2010

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΑΣΥΛΙΑ

Έχουμε συνηθίσει να κρίνουμε έναν καλλιτέχνη από το έργο του και όχι από τη ζωή του. Εκ πρώτης όψεως μοιάζει σωστό και λογικό. Κρίνουμε το έργο, την τέχνη, τη δημιουργία: σημασία έχει τι έκανε ο καλλιτέχνης, όχι ποιος ήταν. Ως ποιο σημείο όμως;

Πληροφορήθηκα πρόσφατα από ένα άρθρο της El País, αφιερωμένο στις σχέσεις μεγάλων συγγραφέων με τα παιδιά τους, ότι ο μεγάλος νομπελίστας χιλιανός ποιητής που ύμνησε τον έρωτα όσο κανείς άλλος, ο αγαπημένος μου Πάβλο Νερούδα, είχε μια κόρη από το γάμο του με την ολλανδή Maryka Antonieta Hagenaar, μια κόρη που έπασχε από υδροκεφαλία και πέθανε στα οκτώ της χρόνια στην Χάουντα της Ολλανδίας, χωρίς να έχει καμμία επαφή με τον πατέρα της.

Η μικρή Μάλβα Μαρίνα Τρινιδάδ γεννήθηκε στη Μαδρίτη, όπου ζούσε τότε το ζευγάρι. Οι γονείς της χώρισαν σύντομα και απ' ό,τι φαίνεται οι σχέσεις τους δεν ήταν διόλου καλές. Η μητέρα επέστρεψε στην Ολλανδία μαζί με την κόρη της, και ο πατέρας δεν ξαναείδε τη μικρή. Κατά καιρούς έστελνε χρήματα για το παιδί, αλλά σποραδικά και ακανόνιστα. Όταν ειδοποιήθηκε για τον θάνατό του, δεν απάντησε καν.

Οπωσδήποτε η κακή σχέση με τη μητέρα του παιδιού, καθώς και η απόσταση, δεν ευνοούσε τη διατήρηση μιας θερμής προσωπικής σχέσης με το παιδί. Είναι όμως αυτή η εξήγηση επαρκής για την πλήρη αποστασιοποίηση; Και αν είναι επαρκής εξήγηση, είναι και επαρκής δικαιολογία; Εύλογα αναρωτιέται κανείς, μήπως έπαιξε ρόλο και η ασθένεια της μικρής; Αν επρόκειτο για ένα υγιές, έξυπνο και χαριτωμένο κοριτσάκι, θα είχε κρατήσει άραγε την ίδια στάση ο Πάβλο; Δεν το ξέρουμε και δεν θα το μάθουμε, θα μπορούσε κανείς να πει ότι δεν μας αφορά κιόλας, δεν είμαστε προσωπικοί του φίλοι, είμαστε απλοί καταναλωτές του έργου του, με μόνο δικαίωμα να κρίνουμε την αξία της τέχνης του και όχι τις προσωπικές επιλογές του.

Τι τα θέλετε όμως, αγαπητοί μου, εγώ ποτέ ξανά δεν θα μπορέσω να διαβάσω τα μαγευτικά στιχάκια που γράφει ο Καπετάνιος στην αγαπημένη του χωρίς να σκεφτώ ότι η αγάπη αυτή είναι μισή. Αν βάλω στη ζυγαριά των αξιών μου τον πιο φλογερό εραστή από τη μία και τον πιο στοργικό πατέρα από την άλλη, κερδίζει ο δεύτερος με συντριπτική διαφορά. Ας κατήσει η Ματίλντα τον Πάβλο της και να τον χαίρεται. Άνθρωπο που ξέρει ν' αγαπά και να δίνεται μόνο στα εύκολα δεν τον έχω και σε μεγάλη εκτίμηση, και η ποίησή του μου φαίνεται τώρα πια ρηχή και άνευ ουσίας.

Μέσα από το ίδιο άρθρο έμαθα ότι ο ιάπωνας συγγραφέας Κενζαμπουρό Όε αντιμετώπισε τελείως διαφορετικά μια παρόμοια κατάσταση. Ο μεγάλος γιος του, o Χικάρι, έπασχε από σοβαρή εγκεφαλική βλάβη. Ο πατέρας του όχι μόνο δεν τον εγκατέλειψε αλλά τον περιέβαλλε με αγάπη και στοργή, και το λογοτεχνικό του έργο εμπνεύστηκε σε μεγάλο βαθμό από την εμπειρία της σχέσης με τον γιο του.

Άλλες οι συνθήκες, βέβαια: ο Όε έμεινε μαζί με τη γυναίκα του κι έκαναν άλλα δύο παιδιά, δεν χώρισαν όπως ο Πάβλο με την Μαρύκα, ούτε μετακόμισαν σε αλλη χώρα ο ένας και άλλη ο άλλος. Παρόλα αυτά αναρωτιέμαι: να είναι τάχα επαρκής αυτή η εξήγηση, και αν ναι, να είναι επαρκής δικαιολογία;

Ίσως είναι άδικο να κατηγορήσω τον Νερούδα για άστοργο πατέρα χωρίς να γνωρίζω λεπτομέρειες για τα αίτια της επιλογής του. Αλλά δεν μπορώ παρά να υποκλιθώ μπροστά στο μεγαλείο του Όε, που διάλεξε να συνυφάνει το ρόλο του πατέρα με εκείνον του καλλιτέχνη και να θρέψει τον έναν με τα βιώματα του άλλου.

Κατόπιν τούτου βέβαια ο Κενζαμπουρό ανέβηκε πολύ στην εκτίμησή μου και ξύπνησε το ενδιαφέρον μου να διαβάσω έργα του. Δεν ξέρω πώς θα είναι από καλλιτεχνικής άποψης, ελπίζω όμως ότι θα έχουν συναισθηματικό βάθος αν μη τι άλλο.

Ίσως ακούγεται απλοϊκή μια τέτοια θεώρηση, ιδίως από τους λάτρεις της υψηλής τέχνς. Τι τα θέτε όμως, αγαπητοί μου αναγνώστες, έτσι είμ' εγώ, απλοϊκή και αφελής. Βάζω πιο ψηλά σαν αξία τη συναισθηματική πληρότητα και συνέπεια από την καλλιτεχνική έκφραση, και έχω και το θράσος να τις βάζω και στην ίδια ζυγαριά, κι ας είναι τόσο διαφορετικά πράγματα.

Είναι άραγε όμως τόσο διαφορετικά; Είναι πράγματι ασύνδετη η ζωή του καλλιτέχνη από το έργο του;

Κάποτε λάτρευα τα βιβλία του Ρίτσαρντ Μπαχ, ξέρετε, ο "Γλάρος Ιωνάθαν", οι "Ψευδαισθήσεις", το "Ένα" και τα λοιπά. Βιβλία που φιλοδοξούν να δώσουν πρότυπα σχέσης - συντροφικής σχέσης, ερωτικής σχέσης, υπερβατικής σχέσης με τους άλλους και με τον εαυτό μας - βιβλία που φιλοδοξούν να δώσουν πρότυπα ζωής, πρότυπα προσωπικής ανάπτυξης. Από έναν άνθρωπο που φαινομενικά εμβαθύνει τόσο στον εαυτό του και στις σχέσεις, περιμένει κανείς συναισθηματικό βάθος και συνέπεια.

Μαθαίνω λοιπόν κάποια στιγμή ότι ο καλός μας Ρίτσαρντ εγκατέλειψε σύζυγο και έξι παιδιά για να πετάει με το διπλάνο του ανά την επικράτεια και να διαλογίζεται πάνω στα υπερβατικά θέματα που τον συναρπάζουν. Θα πει κανείς, αν το ζευγάρι δεν τα πήγαινε καλά, καλά έκανε και χώρισε. Συμφωνώ και επαυξάνω και ρωτώ: και τα παιδιά; Πώς αφήνεις κύριε την άλλη με έξι παιδιά να τραβιέται μόνη της κι εσύ να μην είσαι καν κάπου κοντά, να μην συμπαραστέκεσαι, να μην συμμετέχεις; Πώς θέλεις να λέγεσαι πατέρας;

Ο Ρίτσαρντ χώρισε τη γυναίκα του Μπέτ επειδή, λέει, εκείνος ήταν κατά του γάμου. Θα μπορούσε κανείς να πει, τώρα το θυμήθηκε, μετά από έξι παιδιά; Αλλά τέλος πάντων πες ότι άργησε να το συνειδητοποιήσει, ούτε ο πρώτος θα ήταν ούτε ο τελευταίος. Σεβαστόν, αλλά στην πορεία φαίνεται άλλαξε πάλι γνώμη για το γάμο, γιατί μερικά χρόνια αργότερα παντρεύτηκε την λατρεμένη του Λέσλι. Μάλλον λοιπόν δεν ήταν κατά του γάμου, ήταν κατά της Μπετ, και δικαίωμά του.

Και ξαναλέω: τα παιδιά;

Ένας γιος του Μπαχ, ο Τζόναθαν, έγραψε κι αυτός ένα βιβλίο ,για τον πατέρα που ποτέ δεν γνώρισε. Βλέπετε ο πατέρας του ήξερε να γράφει βιβλία για το γλάρο Ιωνάθαν, αλλά δεν ήξερε φροντίσει τον αληθινό μικρό Ιωνάθαν που τον είχε ανάγκη.

Θα μου πείτε τα γνωστά, η τέχνη, η κλίση, η έκφραση, η υψηλή αποστολή και τα τοιαύτα. Να την χαίρονται την υψηλή αποστολή τους, εγώ τα βιβλία του Μπαχ τα πέταξα στην άκρη κι έχασα πάσα ιδέα: από τον άνθρωπο αυτό δεν έχω τίποτα να μάθω, γιατί κι ο ίδιος αρνήθηκε να μάθει από τη ζωή στη γη, προτίμησε να μείνει στα σύννεφα.

Και μη μου φέρει κανείς το παράδειγμα του Σιντάρτα Γκωτάμα, που την κοπάνησε από το σπίτι κι άφησε τη γυναίκα του με ανήλικο παιδί για να διαλογίζεται κάτω από δέντρα και να βρει τη φώτιση, γιατί έχω ράμματα και για τη δική του γούνα. Αν μου ερχόταν εμένα ο προκομμένος μετά από οκτώ χρόνια διαλογισμού να μου πει ότι έγινε βούδας, θα έτρωγε τον πλάστη στο φωτισμένο του κεφάλι!